个人缴纳社保需要注意什么?
Оло террор | |
![]() | |
Урын | СССР, Ше?жан-Уй?ыр автономиялы районы ??м Монгольская Народная Республика[d] |
---|---|
Башланыу дата?ы | август 1936 |
Тамамланыу дата?ы | 17 ноябрь 1938 |
?атнашыусылар | Сталин Иосиф Виссарионович, Ежов Николай Иванович, Ягода Генрих Григорьевич, Берия Лаврентий Павлович, Иван Александрович Серов[d], Молотов Вячеслав Михайлович, Вышинский Андрей Януарьевич, Каганович Лазарь Моисеевич, Ворошилов Климент Ефремович ??м Эйхе, Роберт Индрикович[d] |
![]() |
?Оло террор? — 1937—1938 йылдар?а СССР-?а ?тк?релг?н и? к?м?к с?й?си (Сталин) репрессиялары осорон билд?л?г?н х??ерге заман тарихнам??е термины[1][2][3]. Ф?нни даир?л?р?? ?лег? тиклем террор?ы? с?б?бен асы?лаусы бер??м фекер ю?. Тарихсылар?ы? бары?ыны? да тиерлек фекеренс?, репрессиялар?ы ойоштороу?а ??м ?тк?ре??? Сталин ??е т?п ролде уйна?ан.
Осор НКВД башлы?ы вазифа?ына Н. И. Ежов т???йенл?не???н ??м уны? тарафынан 1937 йылды? июленд? 00447-се ?анлы СССР НКВД-?ы бойоро?онан башлана[прим. 1]. Ул сентябрь—ноябрь 1938 йылды? сентябрь-ноябренд? НКВД-ла, милицияла, Н. И. Ежов вазифалар?а т???йенл?г?н кешел?р?е? ??м НКВД башлы?ы вазифа?ында уны Л. П. Берия алмаштырыу мен?н ки? масштаблы ?ул?а алыныу?ары ??м СССР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советыны? ??м ВКП(б)-ны? ???к Комитетыны? 1938 йылды? 17 ноябренд?ге ?арары мен?н тамамлана[прим. 2], ?леге ?арар?а ярашлы НКВД ??м прокуратура органдарына ?ул?а алыу?ар ??м ??р?? буйынса нинд?й ?? бул?а массауи операциялар ?тк?рерг? тыйыла, шулай у? СССР НКВД-ыны? махсус бойоро?тары т?ртибенд? булдырыл?ан суд ?тройкалар? б?т?р?л?[4][5]. НКВД-ны? 00447-се ?анлы бойоро?она ярашлы, репрессиялар я?ынса ?план ?андары? ниге?енд? баш?арыла, улар?ы урында?ы наркомдар?а ??аллы арттырыр?а р?хс?т ителм?й. ?андар?ы к?мете? р?хс?т ител?. Советтар?а ?аршы (емергес, ен?й?тсел) эшм?к?рлек алып бар?ан элекке кулактар; баш к?т?ре?, фашистик, террористик ??м бандитлы? формированиелар а?залары; советтар?а ?аршы партиялар а?залары[прим. 3], элекке а?тар, чиновниктар, карателд?р; ен?й?тсел?р репрессиялар?а дусар ител?. Шулай у? ?ул?а алыу?а ??м атып ?лтере?г? т?рм?л?р??, лагер?ар?а, хе?м?т поселениеларында ??м колониялар?а ???ем советтар?а ?аршы емергес эште дауам итк?н элементтар репрессиялана[6].
?у?ынан урында?ы ет?ксел?р ??м НКВД органдары тарафынан ?план лимиттары? к?п тап?ыр?а арттырып ?т?л?.
Ошо осор эсенд? 681692 кеше аталып ?лтерел?[прим. 4]. Б?т??е с?й?си мотивтар буйынса 1372382 кеше ?ул?а алына[прим. 5][7]. Тарихсы Земсков фаразы буйынса, с?й?си мотивтар буйынса атып ?лтерелг?н 681 692 кеше[8][?], б?т??е ?Сталин осоронда? контрреволюцион ??м баш?а айырыуса д??л?т ен?й?тт?ре ?с?н атып ?лтерелг?нд?р?е? д?й?м ?анынан 85 % т?шкил ит? (799 455 кеше 1921 йылдан алып 1953 йыл?а тиклем)[9].
Ш?хс?н Сталинды? ??м ВКП(б) ???к Комитеты Политбюро?ыны? ?Сталин атып ?лтере? исемлект?ре? буйынса х?к?м ителе?г? 43768 кеше сы?арыл?ан, к?пселегенд? улар идаралы? структуралары а?залары, шул и??пт?н НКВД-ны? ??м РККА-ны?. Бары?ы ла тиерлек атып ?лтерелг?н[10]. Был осор?а ВКП(б) ???к Комитеты а?заларыны? 78 % атып ?лтерел?. И? ?аты та?артыу?а НКВД органдары дусар ител?.
В. Н. Хаустовты? фаразы буйынса, 1937—1938 йылдар?а?ы массауи репрессиялар ВКП(б)-ны? ???к Комитеты Политбюро?ы ?арар?арына ниге?л?нг?н, улар Сталинды? социализмды т???? буйынса тезисына ярашлы ?абул ителг?н[1].
Т??гел?р??н булып ?Оло террор? терминын Британия тарихсы?ы Роберт Конквест ??ене? ?Оло террор? исемле китабында ?уллан?ан (ингл. The Great Terror)[11].Сталиндан ?у??ы СССР-?ы 1937—1938 йылдар?а?ы репрессиялар осорон Эске эшт?р халы? комиссары Н. И. Ежовты? исеме буйынса[1] ?ежовщина? тип исемл?? ??м?лд? була.
Оло террор?ы? с?б?пт?ре тура?ында фекер??р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Версиялар?ы? бере?е буйынса, 1937—1938 йылдар?а?ы Оло та?артыу?ы? идеологик ниге?е булып Сталинды? 1928 йылды? 9 июленд? т?? башлап ВКП(б)-ны? ???к Комитетында ?йтелг?н ?синфи к?р?ште? социализм т?????е? тамамланыуына ?арай к?с?йе?е? т??лим?те ?уллан?ан. Террор элек барлы??а килг?н механизмдар?а таян?ан.таяна. Судтан тыш репрессиялар Граждандар ?у?ышы осоронда коммунистар тарафынан ки? ?улланыл?ан, ? ?М?ск?? процестары? ?с?н 1922 йыл?ы эсер?ар?ы? асы? суды беренсе ??лг?? булып тора.
Тарихсы О. В. Хлевнюк фекере буйынса, 1937—1938 йылдар?а?ы террор?ы ?у?ыш х??ефе билд?л?не?е мен?н б?йл?г?н тарихсылар ышандырырлы?. Массауи операциялар?ы т?ртипк? ?ал?ан бойоро?тар?ы? й?км?тке?е Сталин ет?кселегене? уйлап сы?арыл?ан ?бишенсе колоннаны? ю??а сы?арыу?а ынтылышын к?р??т?. НКВД хе?м?тк?ре ??- ара массауи операциялар?ы ?у?ыш?а ??ерлек мен?н а?латалар ине. НКВД-ны? бер т?б?к идаралы?ы ет?ксе?е ??ене? ?ул а?тында?ы хе?м?тк?р??рг? террор?ы? с?б?пт?рен ошолай а?лата: ?СССР Япония мен?н ?у?ыша, ти???н Германия мен?н ?у?ыш башлана<…> НКВД-?а х?к?м?т илде сит элементтар?ан та?артыу м???н??енд? ?м?т ба?лай <…> шу?а к?р? Союз буйынса 5 миллион?а тиклем кеше атыр?а к?р?к?. Шул у? ва?ытта заговор?ар ??м ?бишенсе колонна? Сталинды? ??м уны? к?р?шт?шт?рене? уй?арында ?ына бул?ан, ысынбарлы?та т?гел[12].
Тарихсы Н. Ю. Жуков Оло террор?ы 1936 йыл?ы СССР-?ы? Конституция?ыны? ?абул ителе?е ??м 1937 йылды? декабренд?ге СССР-?ы? Ю?ары Советына ?айлау?ар мен?н б?йл?не. Уны? ра?лауынса, Сталин Ю?ары Совет?а беренсе ?айлау?ар?ы альтернатив булара? ?тк?рерг? ни?тл?г?н, ???м?м?н, партияны властан ситл?терг?? уйла?ан, ?мм? у?а т?б?к партия органдары ет?ксел?ре ?амасауламай, с?нки улар, й?н??е, ?айлау барышында ?? вазифаларын ю?алтыр?а ?ур?а ??м шу?а к?р? Оло террор?ы? инициатор?ары була[13]. И. В. Павлова был концепцияны т?н?итл?й ??м террор?ы? башында Сталин ??е тор?ан тип и?батлай, ? ?айлау?ар баштан у? демократияны? имитация?ы ?ына була[14]. 1920—1950 йылдар?а?ы СССР тарихы буйынса белгес О. В. Хлевнюк Жуковты? теория?ы тура?ында т?н?ит к??леген?н ба?а бир? ??м уны сы?ана?тар мен?н арты? иркен эш ите??? ??йепл?й[15] О. В. Хлевнюк фекеренс?, террор?ы? к?с?йе?ен ойоштороу?а Сталинды? айырыта роле шик тыу?ырмай ??м документаль р??ешт? ра?лана. Атап ?йтк?нд?, ?ул?а алын?ан кешел?рг? ?аршы физик к?с ?улланыу ысулдарын талап итк?н я?малар бар[16].
Германия тарихсы?ы Йорг Баберовски Оло террор?а к?се? с?б?бен ???к к?р??тм?л?рен и??ар итк?н т?б?к ??м урында?ы элиталар?ы? Сталин?а ?аршылышауында к?р?[17]. Француз тарихсы?ы Никол Верт Оло террор?а власть тарафынан баш?арыл?ан социаль инженерияны? механизмыны?, ?раскулачивание? с?й?с?тене? ??м ?зыянлы элементтар?ы? депортациялау?ы? тулы?ынса тамамланыуы булара? ?ара?ан[18]. Американ тарихсы?ы Ширер Дэвид Оло террор?ы? барлы??а киле?ен 1930 йылдар?ы? беренсе ярты?ында?ы ??м урта?ында?ы д?й?м с?й?си-хужалы? хаосты е?еп сы?ыу мен?н б?йл?й[19].
Р?с?й тарихсы?ы А. Г. Тепляков тарихнам? к???те?енд? XXI быуатты? башында тикшерене?сел?р?е? к?пселеге Оло террор алдан ??ерл?нг?н ??м планлаштырыл?ан акция булыуында шикл?м?г?нд?р, тип д?лилл?й[20]. Тепляковты? фекеренс?, ?илми м?хитт? т 1937—1938 йылдар?а?ы террор?ы? с?б?пт?ре буйынса ??н???тл?ндерерлек а?латыу ю?, тип белдер?. Тепляков Сталин осоронда?ы м???ни?т тарихы тарихсы?ы Е. А. Добренконы? ?илми м?хитт? репрессиялар?ы? с?б?пт?рен? ?арата к?пк? ки?ер?к ?арашты? барлы??а киле?е тура?ында фекерен килтер?.
Американ тикшерене?се?е В. З. Голдман д??л?т аппараты ба?ымы а?тында халы?ты? репрессиялар?а ???ем ?атнашыуы версия?ын ал?а сы?ара ??м Оло террор?ы? башланыуында Сталинды? бер ген? кешене? ?улына бирелг?н влас?а ынтылыуы с?б?бен кире ?а?а[21]. Германия тарихсы?ы К. Шлегель дошмандар?ан ?отолоу б?й?к ма?сат ха?ына ю?ары ?атлам тарафынан башлан?ан террор?ы к?п кен? структуралар ??м граждандар ????рене? проблемаларын х?л ите? ?с?н ?ур тел?к мен?н к?т?реп ал?ан ??м фай?алан?ан, тип ?анай[22].
Советолог Шейла Фицпатрик Оло террор ??м Б?й?к Француз революция?ыны? 1794 йыл?ы терроры ара?ында параллелд?р ?тк?р?, с?нки ике осра?та ла, т?? сиратта, ?эске контрреволюцияны? ба?тырыу ?ылтауы мен?н элекке революционер?ар ?лтерел?. Шул у? ва?ытта террор?ар к?л?ме са?ыштырырлы? т?гел ??м, якобин террорынан айырмалы р??ешт?, Оло террор осоронда с?й?си структуралар т?гел, ? бер-бере мен?н б?йле булма?ан кешел?р ю? ител?[23].
Кировты? ?лтереле?е ??м уны? э?емт?л?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
1934 йылды? 1 декабренд?ге Кировты? ?лтереле?е с?й?си репрессиялар?ы к?с?йте? ?с?н ?ылтау булара? ?улланыла. СССР-?ы? ет?кселеге фекеренс?, Кировты ?лтере?се Леонид Николаев ?? инициатива?ы буйынса ?лтерм?г?н, ? 1920 йылдар?а ?ыйратыл?ан оппозиционер?ар?ы? ?алды?тары мен?н б?йл?нешт? бул?ан.
Кировты ?лтере? буйынса эште тикшерг?н са?та Сталин ?Зиновьев э?ен? э?л?рг? ?уша ??м уны ?лтере??? Г. Е. Зиновьевты, Л..Б. Каменевты ??м улар?ы? ар?а?аштарын ??йепл?й. Бер нис? к?нд?н Зиновьев оппозиция?ыны? элекке я?лаусыларын ?ул?а ала башлай?ар, ? 16 декабр?? Каменев мен?н Зиновьев ????ре л? ?ул?а алына. 28-29 декабр?? ?лтере??е ойоштор?ан 14 кеше атып ?лтере?г? х?к?м ител?. Х?к?м ?арарында улар б?т??е л? ?Ленинградта?ы Зиновьевты? советтар?а ?аршы т?рк?мде? ???ем ?атнашыусылары? бул?ан, ? ?у?ынан — ?Ленинград ???ге? исеме а?тында билд?ле ?й?шерен террористик контрреволюцион т?рк?м?не?? ?атнашыусылары. 1935 йылды? 9 ?инуарында СССР НКВД ?арама?ында?ы Махсус к???шм??енд? ?Ленинград ???ге? ен?й?т эше буйынса 77 кеше х?к?м ител?. 16 ?инуар?а Каменев ??м Зиновьев ет?кселек итк?н ?М?ск?? ???ге? тип исемл?нг?н эш буйынса 19 кеше х?к?м ител?[24].
О. Г. Шатуновская А. Н. Яковлев?а я??ан хатында ?Сталинды? ш?хси архивында бе? тикшере? ?тк?рг?нд? уны? ?улы мен?н т???лг?н ?Троцкий-Зиновьев террористик ???кт?рене?“ — М?ск?? ??м Ленинград — исемлект?ре табылды?, тип ра?ла?ан ине[25].
Артабан?ы бер нис? йыл дауамында Сталин Кировты ?лтере??е 1920-се йылдар?а партияла т?рл? оппозицион й?н?лешт?р?е ет?кл?г?н й?ки улар?а ?атнаш?ан элекке с?й?си дошмандарын тулы?ынса ю? ите? ?с?н ?ылтау сифатында фай?алана. Улар б?т??е л? террористик эшм?к?рлегенд? ??йепл?не???р буйынса ю? ител?л?р.

1934 йылды? 1 декабренд?ге СССР-?ы? халы? Комиссар?ары Советы ??м ???к баш?арма комитетыны? берлект?ге ?арарынасы ярашлы, террористик ойошмалар ??м террористик акттар буйынса эшт?р ти?л?телг?н режимда (ун к?нг? тиклем) алып барылыр?а тейеш, суд ты?лау?ары — ?атнашыусылар?ы? ??м ша?иттар?ы? ?тк?рел?, кассацион ялыу бире?, ярлы?ау тура?ында ?аризалар бире? ?аралмай, ?лем х?к?м? шул у? к?нд? баш?арыла. ?йтерг? к?р?к, ?ябайлаштырыл?ан т?ртипт?? эшт?р?е ?арау мотла? р??ешт? ВКП(б)-ны? ???к Комитеты Политбюро?ы санкция?ын талап итк?н.
ВКП(б)-ны? ???к Комитеты исемен? я?ыл?ан ??м 1935 йылды? ?инуарында ??ерл?нг?н ??м урындар?а еб?релг?н ?Киров ипт?ште? яуыздарса ?лтереле?е мен?н б?йле ва?и?алар ?аба?ы тура?ында??ы ябы? хатта Сталин ВКП(б) тарихында ??м?лд? бул?ан баш?а ?партия?а ?аршы т?рк?мд?р? — ?троцкистар?, ?демократик централистар?, ?эшсел?р оппозиция?ы?, ?у? уклонистар? тура?ында и?к? т?ш?р?. ?леге хатты урындар?а эш алып барыу ?с?н туранан-тура к?р??тм? тип ?абул итерг? тейешле була[24].
1935 йылды? 26 ?инуарында Сталин Ленинградтан Себер т?нья?ына Зиновьевты? 663 элекке я?лаусыларын ??р?? тура?ында?ы Политбро ?араына ?ул ?уя. Бер ?к ва?ытта 325 элекке оппозиционер Ленинградтан баш?а райондар?а партия эшен? к?серел?л?р. Ошондай у? ??м?лд?р баш?а урындар?а ла баш?арыла. М???л?н, 1935 йылды? 17 ?инуарында Украина КП-ны? ???к Комитеты элекке ???ем троцкистар?ы ??м зиновьевсылар?ы республиканы? эре с?н???т ???кт?рен?н к?сере? ??м партиянан сы?арыл?андар?а, шул и??пт?н ?троцкистар ??м троцкистар-зиновьевсылар блогына? инг?н ?с?н, материалдар ??ерл?? м?сь?л??ен к?т?р?. Б?т??е 1935 йылды? ?инуар-февраленд? Ленинградта 843 ?зиновьевсы? ?ул?а алына[26].
НКВД идаралы?ы планы буйынса[27]Ленинград ?лк??енд? бер ай эсенд? 5 ме? элекке дворян ?аил??е ?ыуып ??р?л?рг? тейеш була. 1935 йылды? 28 феврален?н 27 мартына тиклем ??рг?нг? 11 072 кеше еб?рел? (4833 ?аил? башлы?ы ??м 6239 ?аил? а?за?ы), шул и??пт?н: элекке кен?зд?р — 67, графтар — 44, барондар — 106, император ??м а? армияны? элекке офицер?арыр — 1177, рухани?ар — 218. 1935 йылды? 1 апрелен?н я?ы операция башлана, уны? барышында 25 апрелг? ?арата та?ы ла 5100 ?аил? ??р?л? (22 511 кеше). 1935 йылды? 15 июненд? Ленинградтан, погранзонанан ??м 100 километрлы? режимлы урындан ситк? ??т?м? р??ешт? 8 ме?д?н ашыу кеше ??р?л? (?Киров а?ымы?)[28].
1935 йылды? март-апреленд? СССР НКВДны? Махсус к???шм??е бер нис? к?ренекле партия эшм?к?р??рен х?к?м ит?.
1935 йылды? ?инуар-апрель ай?арында НКВД органдары ?Кремль эше? тип билд?лелек ал?ан эште ?асалар?, уны? сикт?ренд? Кремлд?ге х?к?м?т учреждениелары хе?м?тк?р??ре т?рк?м? ?ул?а алына, улар, й?н??е, д??л?т ет?кселеген? терроритсик акт ??ерл?г?н. Ошоно? мен?н б?йле 1935 йылды? мартында СССР ???к баш?арма комитеты секретары вазифа?ынан Авель Енукидзе бушатыла. Уны СССР-?ы? элекке прокуроры И. А. Акулов алмаштыра, уны, ?? сиратында, уны? беренсе урынба?ары А. Я. Вышинский алмаштыра.
1935 йылда НКВД башлы?ы Генрих Ягода ??м СССР прокуроры Андрей вышинский паспорт режимын бо?оусылар ?с?н судтан тыш ?тройкалар? булдырыу тура?ында х?б?р ит?л?р[29]. ?леге ?милиция тройкалары?1935 йылды? 27 майында?ы СССР НКВД-?ыны? 00192-се ?анлы бойоро?она ярашлы ойошторолалар. Бойоро??а ярашлы ен?й?т ??м ??м "синфи й???н ю?алт?ан"элементтар?ы ?тартып? алыу операция?ын ?массауи операция?а? ?йл?ндерерг? к?р?км?г?нлеге? и?тибар ител?. ?Тройка? ултырышында прокурор?ы? ?атнашлы?ы мотла?. Протоколдар СССР НКВД-?ыны? Махсус к???шм??ен? тапшырыу ?с?н эшсе-кр??ти?н милиция баш идаралы?ы начальнигына еб?рел?[30].
М?ск?? процестары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
1936—1938 йылдар осоронда компартия функционер?ары ??т?н?н ?с ?ур процесс ?тк?рел?, улар 20-се йылдар?а троцкистар й?ки у? оппозиция мен?н б?йл?нешт? бул?андар. Сит илд? ?леге процестар?ы ?М?ск?? процестары? тип ата?андар (ингл. Moscow Trials).
СССР Ю?ары судыны? Х?рби коллегия?ы тарафынан х?к?м ителг?н ??йепл?не?сел?р Сталинды ??м баш?а совет ет?ксел?рен ?лтере?, ССР-?ы тар?атыу ??м капитализмды терге?е?, шулай и?тисад тарма?тарында ?орто?осло?то ойоштороу ма?сатында сит ил разведкалары мен?н хе?м?тт?шлек ите??? ??йепл?н?.
- Беренсе М?ск?? процесы 1936 йылды? авгусында ?т?. ?Троцкий-Зиновьев террористик ???гене?? 16 а?за?ы х?к?м ител?. Т?п ??йепл?не?сел?р — Зиновьев ??м Каменев. Баш?а ??йепт?р??н тыш, улар?ы Кировты ?лтере??? ??м Сталинды ?лтере? ?с?н заговор ойоштороу?а ??йепл?й??р.
- Икенсе М?ск?? процесы (?Параллель советтар?а ?аршы троцкистар ???ге? эше) 1937 йылды? ?инуарында ?т?, 17 кеше х?к?м ител?, улар ара?ындак Карл Радек, Юрий Пятаков ??м Григорий Сокольников. 13 кешене атып ?лтерел?, ?ал?андары о?айлы сроктар?а т?рм?г? х?к?м ител?.
- ?с?нс? М?ск?? процесы (?У? троцкистар блогы?), 1938 йылды? мартында ?т?, 21 кеше х?к?м ител?. Т?п ??йепл?не?се — Коминтернды? элекке башлы?ы Николай Бухарин, шулай у?Совнаркомды? элекке р?йесе Алексей Рыков, Христиан Раковский, Николай Крестинский ??м Генрих Ягода (Беренсе м?ск?? процесын ойоштоусы). Шулай у? ??йепл?не?сел?р ара?ында совет медицина?ы? к?ренекле эшм?к?р??ре И. Н.. Казаков, Л. Г. Левин ??м Д. Д. . Плетнев. Б?т? ??йепл?не?сел?р, ?с кешен?н баш?а (Бессонов, Плетнев ??м Раковский), атып ?лтере?г? х?к?м ител?. Т?рм? сроктарына х?к?м ителг?нд?р Орел централында тотола, ?у?ынан, 1941 йылды? сентябренд?, Орел тир??енд?ге Медведев урманында атып ?лтерел?л?р.
Артабан б?т? х?к?м ителе?сел?р, Ягоданан тыш, а?лана.
Армияла репрессиялар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Х?рби??р ара?ынан и? т??гел?р??н булып репрессиялана Г. Д. Гай, ул ш?хси ??йл?ше? ва?ытында эск?н килеш, Сталинды алып ташлар к?р?к, барыбер уны алып ташлай?ар, тип ?йтк?не ?с?н 1935 йылда ?ул?а алына. 5 йыл?а лагер?ар?а х?к?м ител?, ?мм? 1935 йылды? 22 октябренд? Ярославль т?рм??ен? к?серг?н са?та ?аса[31]. Уны тотоу ?с?н НКВД органдары 100 километр радиуслы? ?амау эшл?? ?с?н бер нис? ме? чекист, комсомолдар ??м колхозсылар?ы мобилизациялай. Ике к?нд?н Гай тотола.
1937 йылды? июненд? шулай у? РККА-ны? ю?ары офицер?ары х?к?м ител?, улар ара?ында Михаил Тухачевский (?Советтар?а ?аршы троцкистар х?рби ойошма?ы?).
?Тухачевский эше? буйынса ??йепл?не?сел?р
-
Тухачевский М. Н., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
-
Якир И. Э., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
-
Уборевич И. П., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
-
Эйдеман Р. П., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
-
Путна В. К., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
-
Примаков В. М., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
-
Гамарник Я. Б., 1937 йылды? 31 майында ??ен-??е атып ?лтер?
-
Фельдман Б. М., 1937 йылды? 12 июненд? атып ?лтерел?
?Тухачевский?ы х?к?м ите?сел?р?
-
Блюхер В. К., 1938 йылды? 9 ноябренд? тикшере? осоронда вафат була
-
Будённый С. М., 1973 йылды? 26 октябренд? М?ск?? ?ала?ында вафат була
-
Алкснис Я. И. 1938 йылды? 29 июленд? атып ?лтерел?
-
Шапошников Б. М., 1945 йылды? 26 мартында М?ск?? ?ала?ында вафат була
-
Горячев Е. И. 1937 йылды? 12 декабренд? ??ен-??е атып ?лтер?
-
Дыбенко П. Е. 1938 йылды? 29 июленд? атып ?лтерел?
-
Каширин Н. Д. 1938 йылды? 14 июненд? атып ?лтерел?
НКВД органдарында та?артыу
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]1936 йылды? 26 сентябренд? эске эшт?р наркомы итеп Ягода урынына Н. Ежов т???йенл?н?.
ТЕЛЕГРАММА
ШИФР мен?н
М?СК??. ВКП(б)-ны? ???к Комитеты.
Каганович, Молотов ипт?шт?рг? ??м ???к Комитеты Политбюро?ыны? баш?а а?заларына.
Беренсе. Ежов ипт?ште Накомвнудел вазифа?ына т???йенл???е бик к?р?кле ??м ашы?ыс эш тип ?анайбы?. Ягода троцкистар-зиновьевсылар блогын фашлау эшенд? ?ис шик?е? ю?ары талаптар?а яуап бирерлек д?р?ж?л? булманы. ОГПУ был эшт? 4 йыл?а ?у?ланы. Быны? ха?та б?т? партия хе?м?тк?р??ре ??м Нарковнудел ?лк? в?килд?рене? к?пселеге ??йл?й. Наркомвнуделда Ежовты? урынба?ары итеп Аграновты ?алдырыр?а м?мкин.…
Сталин. Жданов.
44-се ?анлы
25/IX.36 йыл.
Алтынсы. ??ен?н???е а?лашыла, Ежов ???к Комитеты секретары булып ?ала.
Тикшерене?се Л. А. Наумов террор алдында НКВД составында?ы салыштар?а и?тибар ит?. Атап ?йтк?нд?, 1934 йылды? 1 июленд? НКВД-ла большевиктар партия?ына ?арама?ан а?залар к?п була — д?й?м ?анды? 31,25 %процентын т?шкил ит?. Та?артыу?ар?ы? а?а?ына НКВД составы ??т?и р??ешт? ??г?р? — хе?м?тк?р??р?е башлыса Ленин призывы буйынса килг?н й?шт?р т?шкил ит?.
-
М. П. Фриновский (1940-сы йылда атып ?лтерел?)
-
Л. М. Заковский (1938-сы йылда атып ?лтерел?)
-
Г. С. Люшков (1938-се йылда ?аса, 1945-се йылда ??л?к була)
-
Е. Г. Евдокимов (1940-сы йылда атып ?лтерел?)
Массауи террор
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]ВКП(б) ???к Комитетыны? февраль-март пленумы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Та?артыу?а к?р??тм? 1937 йылды? 23 февраленд? — 3 мартында?ы ВКП(б)-ны? ???к Комитеты пленумында бирел?. ?леге пленумда ?Партия эшене? етеш?е?лект?ре ??м троцкистар?ы ??м баш?а ике й??л?л?р?е ю? ите? саралары тура?ында? исемле доклад мен?н Сталин И. В. сы?ыш я?ай, доклады ул ?социализмды т???? барышында синфи к?р?ште? к?с?й? барыуы? тура?ында доктрина?ын ?абатлай. Пленумда Н. И. Бухарин исемен? й?шерен ?у?-?ул? оппозиция?ын ойоштороу?а ??йепл????р у?ып ишеттерел?. Был т?рк?м, й?н??е, элекке ?ул оппозицилар?ы ла (троцкистар Г. Л. Пятаков, Карл Радек, зиновьевсылар Л. Б. Каменев , Г. Я. Сокольников ??м баш?алар), элекке ?у? уклонистарын? да (Н. И. Бухарин, А. И. Рыков И., Н. А. Угланов) берл?штерг?н. НКВД ?арама?ына Бухаринды? Каменев мен?н"у?-?ул" т?рк?м?н (Сталин терминология?ында ?Троцкий- Бухарин?) булдырыу тура?ында й?шерен ??йл?ше???р я?ыуы эл?г?. Бынан тыш, Ежовты? докладына ярашлы, Бухарин ??м Рыков, й?н??е, асы?тан-асы? Сталин?а ?аршы террор планлаштыралар.
?Бухарин-Рыков? эшен тикшерг?нд?н ?у?, пленум, т?? н??б?тт?, Бухаринды ике й??л?л?кт? ??йепл?й. Бухаринды? хаталарын таныуына ??м террористик эшм?к?рлеге тура?ында м??л?м?тт?р яла я?ыу булыуын и?бат ите?ен? ?арама?тан Бухарин пленум ????мт?л?ре буйынса партиянан ?ыуыла, уны? эше НКВД-?а тапшырыла.
Террор барышында ?леге пленумда сы?ыш я?а?ан 72 кешен?н 52 кеше атып ?лтерел? 52[32]:
- Агранов Я. С. 1938 йылды? 1 авгусында атып ?лтерелг?н[
- Акулов И. А. 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Андреев А. А. та?артыу?ы ?т?
- Антипов Н. К. 1938 йылды? 28 июленд? атып ?лтерел?
- Багиров, М. Д. та?артыу?ы ?т?, 1956 йылды? 26 апреленд? атып ?лтерел?
- Балицкий В. А. 1937 йылды? 27 ноябренд? атып ?лтерел?
- Берия Л. П. та?артыу?ы ?т?, 1953 йылды? 23 декабренд? атып ?лтерел?
- Богушевский В. С. 1939 йылды? 31 мартында атып ?лтерел?
- Бухарин Н. И. 1938 йылды? 15 мартында атып ?лтерел?
- Быкин (Беркович) Я. Б. 1938 йылды? 10 февраленд? атып ?лтерел?
- Вегер Е. И. 1937 йылды? 27 ноябренд? атып ?лтерел?
- Ворошилов К. Е. та?артыу?ы ?т?
- Вышинский А. Я. та?артыу?ы ?т?.
- Гамарник Я. Б. 1937 йылды? 31 майында ??ен-??е атып ?лтер?
- Гуревич А. И. 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Евдокимов Е. Г. 1940 йылды? 2 февраленд? атып ?лтерел?
- Ежов Н. И. 1940 йылды?4 февраленд? атып ?лтерел?
- Жданов А. А. та?артыу?ы ?т?, 1948 йылда вафат була, уны? вафаты ?Табиптар эшен асыу ?с?н ?ылтау була?.
- Жуков И. П. 1937 йылды? атып 30 октябренд? ?лтерел?
- Завенягин А. П. та?артыу?ы ?т?
- Заковский Л. М. (Штубис Г. Э.) 1938 йылды? 29 авгусында атып ?лтерел?
- Икрамов А. И. 1938 йылды? 15 мартында атып ?лтерел?
- Кабаков И. Д. 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Каганович Л. М. та?артыу?ы ?т?, 1991 йылда вафат була
- Калинин М. И. та?артыу?ы ?т?
- Калманович М. И. 1937 йылды? 27 ноябренд? атып ?лтерел?
- Калыгина А. С. 1937 йылды? 27 ноябренд? атып ?лтерел?
- Каминский Г. Н. 1938 йылды? 10 февраленд? атып ?лтерел?
- Косарев А. В. 1939 йылды? 23 февраленд? атып ?лтерел?
- Косиор С. В. 1939 йылды? 26 февраленд? атып ?лтерел?
- Криницкий А. И. 1937 йылды? атып 30 октябр? ?лтерел?
- Крупская Н. К. 1939 йылды? 27 февраленд? вафат була
- Кудрявцев С. А. 1938 йылды? 25 апреленд? атып ?лтерел?
- Левченко Н. И. 1938 йылды? 25 февраленд? атып ?лтерел?
- Литвинов М. М. (Валлах М. М.) та?артыу?ы ?т?, 1951 йылды? 31 декабренд? вафат була, с?б?бе асы?ланма?ан
- Любимов И. Е. 1937 йылды? 27 ноябренд? атып ?лтерел?
- Любченко П. П. 1937 йылды? 29 авгусында ??ен-??е атып ?лтер?
- Макаров И. Г. та?артыу?ы ?т?
- Маленков Г. М. та?артыу?ы ?т?
- Межлаук В. И. 1938 йылды? 29 июленд? атып ?лтерел?
- Мехлис Л. З. та?артыу?ы ?т?
- Микоян А. И. та?артыу?ы ?т?
- Мирзоян Л. И. 1939 йылды? 26 февраленд? атып ?лтерел?
- Миронов (Каган) Л. Г. 1938 года 29 авгусында атып ?лтерел?
- Михайлов (Кацелененбоген) М. Е. 1938 1 авгусында года атып ?лтерел?
- Молотов (Скрябин) В. М. та?артыу?ы ?т?
- Оболенский В. В. (Осинский Н.) 1938 йылды? 1 сентябренд? атып ?лтерел?
- Пахомов Н. Н. 1938 йылды? 19 авгусында атып ?лтерел?
- Полонский В. И. 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Попов Н. Н. 1938 йылды? 10 февраленд? атып ?лтерел?
- Попок Я. А. 1938 йылды? 28 июленд? атып ?лтерел?
- Постышев П. П. 1939 йылды? 26 февраляенд? атып ?лтерел?
- Прамнек Э. К. 1938 йылды? 29 июленд? атып ?лтерел?
- Разумов М. О. (Арханцев А. И.) 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Реденс С. Ф. 1940 йылды? 12 февраленд? атып ?лтерел?
- Рухимович М. Л. 1938 йылды? 29 июленд? атып ?лтерел?
- Рыков А. И. 1938 йылды? 15 марта?ында атып ?лтерел?
- Рындин К. В. 1938 йылды? 10 февраленд? атып ?лтерел?
- Саркисов С. А. 1937 йылды? 1 сентябренд? атып ?лтерел?
- Стецкий А. И. 1938 йылды? 1 авгусында атып ?лтерел?
- Угаров А. И. 1939 йылды? атып 25 февраленд? ?лтерел?
- Хатаевич М. М. 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Хрущёв Н. С. та?артыу?ы ?т?
- Чубарь В. Я. 1939 йылды? 26 февраленд? атып ?лтерел?
- Шверник Н. М. та?артыу?ы ?т?
- Шеболдаев Б. П. 1937 йылды? 30 октябренд? атып ?лтерел?
- Шкирятов М. Ф. та?артыу?ы ?т?
- Эйхе Р. И. 4 февраля 1940 йылды? атып ?лтерел?
- Ягода Г. Г. 1938 йылды?15 мартында атып ?лтерел?
- Яковлев (Эпштейн) Я. А. 1938 йылды? 29 июленд? атып ?лтерел?
- Ярославский Е. М. (Губельман М. И.) та?артыу?ы ?т?
1937 йылды? феврален?н алып, элек ???к Комитеты Политбюро?ында фекер белеше? ?а?ы?ы аша ра?лан?ан исемлект?р, СССР Ю?ары судыны? Х?рби коллегия?ы тарафынан даими р??шт? ?арала башлай. Яза саралары к?р??телг?н исемлект?р?е И. В. Сталин ш?хс?н ??е ??м уны? и? я?ын ар?а?аштары ра?лай. ???к Комитеты Политбюро?ы формаль р??ешт?ге ?арар?ар?ы сыы?армай, улар?ы? ролен ?за? резолюция?ы ??м ?ултам?алар баш?ара. Т??ге шундай исемлек 1937 йылды? 27 февраленд? ??ерл?н?. Исемлект? 479 кешене? фамилия?ы була ??м яза сара?ы итеп атып ?лтере? к?р??тел?. НКВД-?а ?айтарыл?ан документтар?ы Ю?ары судты? Х?рби коллегия?ына юллай?ар. Унда эшт?р 1934 йылды? 1 декабренд?ге ?арар?а ярашлы тикшерел?. Суд формаль р??ешт? ?тк?рел?. Документтар алдан ??ерл?н?. Эште ты?лау биш-ун минут эсенд? ?т?. Ошо ва?ыт эсенд? х?к?м ителе?сег? уны? хо?у?тары, ??йепл?? асылы а?латыла, ??йепл?не?сене? баш?арыл?ан ен?й?тт?рг? ?арата ?? фекере, уны? к?р??тм?л?ре ??м а?а??ы ???е ты?лана[33]. Х?к?м алдан билд?л?нг?н категория буйынса сы?арыла. ?лем яза?ы тура?ында х?к?м ителе?сег? ????тт? язалау алдынан ?ына х?б?р ител?[34]. Всего в таком порядке было осуждено свыше 40 тысяч человек[35]. Ошондай т?ртипт? бары?ы 40 ме? кеше х?к?м ител?[36].
НКВД-ны? элекке хе?м?тк?р??ре ?с?н ?махсус т?ртип? урынлаштырыла. ?а?и?? булара?, улар?ы? исемлект?ре Сталин?а айырым тапшырыла ??м й?ки улар?ы? тыш бите булмай й?ки улар ябай ?ына ?Исемлек? тип атала, Ю?ары судыны? х?рби коллегия?ы суды билд?л?нм?й. НКВД хе?м?тк?р??р?е? фамилиялары д?й?м исемлект? бирел??, фамилия ?аршы?ында ????тт? ?НКВД-ны? элекке хе?м?тк?ре? тип я?ыла. ???к Комитеты Политбюро?ы а?залары тарафыынан ра?лан?ан исемлект?р баш?а бер ?ай?а ла ?аралмай?ар, кешел?р?е шул к?й? атып ?лтер?л?р. Й??ни, Политбюро а?заларыны? ?ултам?алары ысынында х?к?м булып ?анала ??м хатта формаль р??ешт? бул?а легитиацияланмай. НКВД-ны? ???к аппараты буйынса ?махсус т?ртипт?? 254 чекист х?к?м ител?. Беренсе ?махсус? исемлек — 1937 йылды? 16 июненд?, а?а??ы?ы 1938 йылды? 10 июненд? ра?лана. Ивановола?ы милиция идаралы?ы М. П. Шрейдер Ю?ары судты? Х?рби коллегия?ыны? к?см? улытырыш тура?ында ошондай х?тир?л?р ?алдыр?ан[37]:
Суд?а тиклем ??йепл?не?сел?р?е бик ны? ?? я?ына ау?арыр?а тырышалар, быны? ?с?н ??мер?ен ?а?лап ?алыр?а в????? итеп, улар?ан алын?ан к?р??тм?л?р??н баш тартма??а к?ндер?л?р. ?йтерг? к?р?к, суд ултырышына тиклем машинистка суд секретарыны? ?йтеп я??ырыу а?тында бер ген? яза сара?ы мен?н алдан ??ерл?нг?н х?к?мд?р?е (атып ?лтере?) машинкала ба?а[…] Мин суд ?тк?н б?лм?г? инерг? хо?у?ым бул?а ла, ин? алмай инем — ми?? х?к?м ителе?сел?р?е? к????рен? ?арау оят ине.
.
Массауи террор?ы? башы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]1937 йылды? июненд? Мексикала ??рг?нд? й?ш?г?н Троцкий СССР Б?т? Союз ???к баш?арма комитетына телеграмма еб?р?,унда ул ?Сталинды? с?й?с?те ??т?и эске ??м тыш?ы е?еле?г? алып бара. А?а??ы суд процестарыны? асылыуынан башлап, бер??н-бер ?отолоу юлы совет демократия?ы я?ына боролош. Ошо юлда мин ?е?г? тулы тел?кт?шлек т??дим ит?м?, тип я?а. . Телеграмма Сталин?а еб?рел? ??м ул у?а резолюция ?ала: ?Шпион томшо?! Гитлер?ы? оят?ы? шпионы!?[38]. 1937 йылды? 28 июненд? ВКП(б)-ны? ???к Комитеты Политбюро?ы ?арар сы?ара: ?1. ??р?лг?н кулактар?ы? баш к?т?ре? ойошмаларына ?ара?ан б?т? активистар?а ?арата ю?ары яза сара?ын ?улланыу?ы к?р?кле тип табыр?а; 2. М?сь?л?не ти? арала х?л ите? ?с?н, К?нбайыш Себер буйынса НКВД идаралы?ыны? начальнигы Миронов ипт?ш (р?йес, К?нбайыш-Себер прокуроры) Барков ипт?ш ??м К?нбайыш-Себер партия крайкомы секретары Эйхе составында тройка?[39].

2 июлд? Политбюро союздаш республикалар компартиялары ???к Комитеттарына, ?лк? комитеттарына, крайкомдар?а телеграмма еб?ре? буйынса ?арар ?абул ит?:
|
16 июлд? Ежов НКВД ?лк? идаралы?тары начальниктары мен?н буласа? операция буйынса к???шм? ?тк?р?. С. Н. Миронов (К?нбайыш Себер буйынса УНКВД идаралы?ы начальнигы) ?у?ынан ??йл?г?н: ?Ежов д?й?м оператив-с?й?си директиваны бир??, Фриновский артабан уны идаралы?тар?ы? ??р начальнигы мен?н уны? ?оператив лимитын“ ентекл?п а?лата?[40], й??ни СССР-?ы? теге й?ки был т?б?генд?ге репрессия?а дусар ителг?н кеше ?анын. Р. Л. П. Берия исемен? я??ан ?ариза?ында я?а: "…июлд?ге доклад барышында мин Ежов?а, район ??м ?ала активы буйынса бындай массауи ки? операция бик х??ефле, тип ?йттем, с?нки улар контрреволюцион ойошмалар?ы? ысын а?залары мен?н бер р?тт?н кай?ы бер кешел?р?е? ?а?ылышлы булыуын ышандырырлы? итеп к?р??тм?й. Ежов ми?? ошолай яуап бир?е: ?? нишл?п ?е? улар?ы ?ул?а алмай?ы?ы?? Бе? ?е??е? урыны?ы??а эшл?м?й?с?кбе?, ултырты?ы? улар?ы, ?у?ынан аны?лар?ы?ы? — кемг? д???? булмай, сы?арып ташлар?ы?ы?. ?ыйыуыра? булы?ы?, мин ?е?г? к?п тап?ыр ?йттем?. Ошо у? ва?ытта ул ми??, айырым осра?тар?а, к?р?к бул?а, ?е??е? р?хс?тт?н б?лек начальниктары физик т?ь?ир ите? сараларын да ?уллана ала, тип ?йтте[41]. Кондаков ??ене? НКВД-ны? Ярославль идаралы?ы буйынса элекке начальнигы А. М. Ершов?а ?ылтанып, х?б?р ит?: ?Ежов ошолай тибер?к ?йтте: ??г?р операция ва?ытында арты? бер ме? кеше атыл?а — бында арты? зыян ю?. Шу?а ?ул?а алыу?ар?а тартынып торор?а к?р?км?й“?[42]. ?Идаралы? начальниктары, — тип к?р??т? А. И. Успенский, — бер-бере?ен арттырып еб?рер ?с?н, ?ул?а алын?андар буйынса гигант ?андар ха?ында х?б?р иттел?р. Был к???шм?л?ге Ежовты? сы?ышы бер ген? директива?а ?оролдо — ?Б?р, бер кемде айырмай емер!“. Ежов туранан-тура, дошманды ?ыйратыу?а б?йле ??йеп?е? кешел?р?е? д? нинд?й?ер ?л?ш? ю? ителер, ?мм? был ?отол?о?о??, тип ?йтте[43]. Успенский?ы?, ?ул?а алын?ан 70 ??м 80-й?шлек ?арттар мен?н ним? эшл?рг?, тиг?н ?орауына, Ежов яуапла?ан: ?Ая?тар?а тор?а — ат?[44][45].
Шулай у? ?ара?ы?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ?ы?ыл террор
- Сталин репрессиялары
- Тыва Халы? Республика?ында репрессиялар
- Монгол Халы? Республика?ында репрессиялар
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Когда внесудебные ?тройки? НКВД получили право приговаривать и приводить приговор в исполнение в максимально упрощенном порядке.
- ↑ В 1939 году Н. И. Ежов был арестован по обвинению в сотрудничестве с иностранными разведками и террористической деятельности, а 3 февраля 1940 года осуждён и на следующий день расстрелян
- ↑ Эсеры, грузмеки, муссаватисты, иттихадисты и дашнаки
- ↑ Включая расстрелянных как по политическим мотивам, так и за прочие преступления.
- ↑ За прочие преступления арестовано 202 877 человек.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 БОЛЬШОЙ ТЕРРОР . Большая российская энциклопедия — электронная версия. bigenc.ru. Дата обращения: 1 август 2017. 2017 йыл 2 август архивлан?ан.
- ↑ Новейшая отечественная историография о масштабах политических репрессий в 1937—1938 годах . sites.google.com. Дата обращения: 13 ?инуар 2019. 2016 йыл 3 июнь архивлан?ан..
- ↑ Юнге, М., Биннер, Р. Как террор стал ?большим?: секретный приказ № 00447 и технология его исполнения. Ч. I . www.fedy-diary.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019..
- ↑ Постановление СНК СССР и ЦК ВКП(б) ?Об арестах, прокурорском надзоре и ведении следствия? // Сталин. время, люди, империя.
- ↑ Приказ НКВД СССР № 00762 ?О порядке осуществления постановления СНК СССР и ЦК ВКП(б) от 17 ноября 1938 г.? // Сталин. время, люди, империя.
- ↑
Смотреть Приказ НКВД от 30.07.1937 № 00447 в Викитеке
- ↑ Справки 1 спецотдела МВД СССР о количестве арестованных и осужденных в период 1921–1953 гг. // Фонд Александра Н. Яковлева.
- ↑ Земсков В. Н. К вопросу о масштабах репрессий в СССР (рус.) // Научно-образовательный портал Высшей Школы Экономики. — 1995.
- ↑ В. Н. Земсков. О масштабах политических репрессий в СССР. | POLITPROS.COM . Онлайн-журнал Politpros.com. Дата обращения: 11 август 2017.
- ↑ С. А. Мельчин и др. Сталинские списки - введение // Мемориал : сайт.
- ↑ The Great Terror: Stalin’s Purge of the Thirties (1968).
- ↑ О. В. Хлевнюк. Причины ?большого террора? . ?Ведомости? (6 июль 2017). Архивировано 6 июль 2017 года.
- ↑ Жуков, Ю. Иной Сталин. Политические реформы в СССР в 1933—1937 гг. modernlib.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- ↑ Павлова, И. В. 1937: выборы как мистификация, террор как реальность . pmem.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.. // Вопросы истории. — 2003. — № 10. — С. 19-37.
- ↑ Хлевнюк, О. В. Хозяин. Сталин и утверждение сталинской диктатуры. — М.: РОССПЭН, 2010. — С. 12.
- ↑ О.В. Хлевнюк. Сталин. Жизнь одного вождя. — М.: Corpus, 2015. — С. 212. — 464 с. — ISBN 978-5-17-087722-5.
- ↑ Baberowski, J. Der rote Terror. Die Geschichte des Stalinismus. — München: Deutsche Verlags-Anstalt, 2003. — S. 8—10. — ISBN 3-421-05486-X.
- ↑ Werth, N. L’Ivrogne et la Marchande de fleurs: Autopsie d’un meurtre de masse, 1937—1938. — Paris: Tallandier, 2009.
- ↑ Shearer, David R. Policing Stalin`s Socialism. Repression and Social Order in the Soviet Union, 1924—1953. — New Haven: Yale University Press, 2009. — ISBN 978-0-300-14925-8.
- ↑ Тепляков, А. Г. Эпоха репрессий: субъекты и объекты / Между канунами. Исторические исследования в России за последние 25 лет / Под ред. Г. А. Бордюгова. — М.: АИРО-XXI, 2013. — С. 1146. — ISBN 978-5-91022-208-7.
- ↑ Голдман, Венди З. Террор и демократия в эпоху Сталина. Социальная динамика репрессий. — М.: РОССПЭН, 2010. — 335 с. — ISBN 978-5-8243-1408-3. — (История сталинизма)
- ↑ Шлегель, К. Террор и мечта. Москва 1937. — М.: РОССПЭН, 2010. — 742 с. — ISBN 978-5-8243-1530-1. — (История сталинизма).
- ↑ Ленин или Сталин: кто закончил Русскую революцию, Газета.Ru. 20 декабрь 2017 тикшерелг?н.
- ↑ 24,0 24,1 Хлевнюк О. В. Политбюро. Механизмы политической власти в 30-е годы . Дата обращения: 3 июнь 2013. Архивировано 3 июнь 2013 года. 2013 йыл 3 июнь архивлан?ан.. М.: ?Российская политическая энциклопедия? (РОССПЭН), 1996. Гл. 4
- ↑ Шатуновская О. Г. Письма Хрущёву и Яковлеву . Дата обращения: 13 ?инуар 2019.[неавторитетный источник?]
- ↑ ?Кировский поток? . Дата обращения: 6 февраль 2009. Архивировано 6 февраль 2009 года.
- ↑ Баш 27.02.1935 Циркуляр ?контрреволюцион элементтарын ??м ленинград янында булып, илде? тура?ында алы? райондан район?а к?сеп м?жб?р?.
- ↑ ?Бывшие люди? . Дата обращения: 6 февраль 2009. Архивировано 6 февраль 2009 года.
- ↑ Е. Жирнов. ?Не имеют права на паспорт 37 процентов граждан? . Дата обращения: 13 ?инуар 2019., Коммерсантъ
- ↑ Мозохин. Право на репрессии. Внесудебные полномочия органов государственной безопасности (1918-1953) . Дата обращения: 31 июль 2017.
- ↑ Библиотека — Люди и книги: Гай Гая Дмитриевич . Дата обращения: 31 июль 2017. Архивировано 31 июль 2017 года.
- ↑ 1937 год — год ?Большого террора? . Дата обращения: 13 ?инуар 2019. 2018 йыл 31 декабрь архивлан?ан.
- ↑ Муранов А. И., Звягинцев Р. Е. Суд над судьями (особая папка Ульриха). Казань, 1993. С. 68
- ↑ Рогинский А. Б. Послесловие // Расстрельные списки. Москва, 1937—1941. ?Коммунарка? — Бутово. Книга памяти жертв политических репрессий. М., Издательство Звенья, 2000. — 504 с. — 2000 экз. — ISBN 5-7870-0044-7, С. 494—496
- ↑ Компакт-диск ?Сталинские расстрельные списки? // Сайт Пермский региональный правозащитный центр, 05.03.2002 . www.prpc.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019. 2019 йыл 28 ноябрь архивлан?ан.
- ↑ Компакт-диск ?Сталинские расстрельные списки? // Сайт Пермский региональный правозащитный центр, 05.03.2002 . www.prpc.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019. 2019 йыл 28 ноябрь архивлан?ан.
- ↑ Шрейдер М.П. НКВД изнутри. Записки чекиста.. — М.: Возвращение, 1995. — С. 77—78. — ISBN 5-7157-0062-0.
- ↑ Роговин, В. LV. Июньский пленум ЦК — 1937. trst.narod.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- ↑ Архивированная копия . Дата обращения: 6 ?инуар 2009. Архивировано 6 ?инуар 2009 года. 2009 йыл 6 ?инуар архивлан?ан.
- ↑ ЦА ФСБ РФ. Арх. № Н-15301. Т. 7. Л. 33
- ↑ ЦА ФСБ РФ. Арх. № Н-15301. Т. 7. Л. 35-36
- ↑ ЦА ФСБ РФ. Ф Зое. Оп. 6. Д. 4. Л. 207
- ↑ ЦА ФСБ РФ. Ф Зое. Оп. 6. Д. 3. Л. 410
- ↑ ЦА ФСБ РФ. Ф Зое. Оп. 6. Д. 3. Л. 410.
- ↑ Трагедия советской деревни. Коллективизация и раскулачивание. Документы и материалы. — Т. 5. 1937—1939. Кн. 1. 1937 . tragedia-sovetskoy-derevni-5-1.blogspot.com. Дата обращения: 13 ?инуар 2019..
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Поминальные списки Карелии. 1937—1938: Уничтоженная Карелия. Ч. II. Большой террор / Сост.: Ю. А. Дмитриев; Правительство Республики Карелия; УФСБ России по Республике Карелия; Акад. социально-правовой защиты. — Петрозаводск, 2002. — 1087 с.: ил. — 1500 экз.
- Рейфилд Д. Сталин и его подручные = ингл. Stalin and his hangmen. — М.: Новое литературное обозрение, 2008. — 500 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-86793-651-8.
- Роговин В. З. Была ли альтернатива? Том 4. ?1937?. — М.: Терра, 1996. — 480 с. — ISBN 5-85272-022-4.
- Harris J. The Great Fear: Stalin's Terror of the 1930s. — Oxford University Press, 2016. — 240 p. — ISBN 978-0-19-969576-8.
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Полная стенограмма февральско-мартовского пленума ЦК ВКП(б) 1937 года . www.memo.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- И. В. Сталин. О недостатках партийной работы и мерах ликвидации троцкистских и иных двурушников. Доклад на Пленуме ЦК ВКП(б) 3 марта 1937 года . vault.exmachina.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- Отрывки из книги Р. Конквеста ?Большой террор? . antology.igrunov.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019. 2006 йыл 6 март архивлан?ан.
- Списки жертв политических репрессий . www.memo.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- Расстрелы в Москве — списки расстрелянных жителей Москвы
- Сталинские расстрельные списки . stalin.memo.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019. ?алып:Проверить авторитетность — списки лиц людей, осуждённых по личной санкции И. В. Сталина и его ближайших соратников по Политбюро ЦК ВКП(б) к разным мерам наказания
- Подборка ссылок о ежовщине . www.memo.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- Н. Г. Охотин, А. Б. Рогинский ?Большой террор?: 1937—1938. Краткая хроника . www.memo.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- А. М. Бирюков Реализация приказа № 00447 на Колыме . www.kolyma.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- Обращение общества ?Мемориал? ?1937 год и современность? . www.polit.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- ?Оправдание палачей порождает новых? Интервью с А. Бабием . khpg.org. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- А.Литвин Российская историография большого террора . www.infran.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- 2005 / 2007 ?Как наших дедов забирали… Российские школьники о Большом терроре 70 лет спустя? . web.archive.org. Дата обращения: 13 ?инуар 2019.
- Цикл передач к 75-летию Большого террора . www.svobodanews.ru. Дата обращения: 13 ?инуар 2019. 2012 йыл 18 октябрь архивлан?ан.на Радио ?Свобода?